Reportajen: Osterlia Muni/Juliana Da Silva.
MALELAT- (Lifaupress): Prezidente Autoridade, Sergio Servante Romeia Da Cruz Salu hamutuk ho Programa Nasional Dezenvolvimento Suku (PNDS), inaugura fasilidade sala Maternidade iha suku Malelat, Sub Rejiaun Pasabe, Regional Administrativu Oecusse Ambeno (REAOA), Tersa- feira (10/11/2025).

Iha okaziaun ne’e, Prezidente Autoridade, Sergio Servante Romeia Da Cruz Salu hateten, governu kontinua tau-matan ba servisu saude ho agrikultura, atu populasaun sira moris iha kondisaun saudavel.
“ Ferik no katuas sira bele iha karau no oan sira eskola bele sai ema boot, haleu mundo no hatene lingua sira hotu. Maibe kuandu povu terus ba osan, hahan no moras, hela fatin, bee – moos no saúde la di’ak, ne;’e mos ladun di’ak,” PA Regio Servante Romeia Da Cruz Salu hateten.
Nia rekuñese hahan barak mai uluk husi agrikultura. “ Ami mai hanorin ita hodi kuda ai -han sira, ne’ebe mak lori ita fa’an no hetan osan. Dalabarak ami la ko’alia kona-ba oinsa kuda hahan ne’ebe halo ita nia isin nurak, maibe orientasaun husi agrikultura mak ita tenki fokus barak ba família agrikultura, familia hotu iha to’os, nune’e bainhira presiza hahan nia uza ba han ona,” nia reafima.
Kona-ba Sala Maternidade, nia dehan komunidade sira presiza hatene informasaun kona-ba saida mak Sala Maternidade, oinsá uza hodi salva inan feton sira ne’ebe partu no hetan tratamentu saúde dignu. Governu iha obrigasaun nune’e atu fasilita atendementu saúde ho kondisaun di’ak. Ita hamutuk ho populasaun, orugullu tebes ba PNDS, tanba bele ajuda ona autoridade RAEOA iha servisu Diresaun Regional Saude nian,” nia dehan tan.
Governante ne’e, husu Diresaun Saude atu kontinua indentifika fasilidade saida mak presiza kompleta iha sala Matrenidade ne’e. “Tinan oin liuhusi OJE 2026, ita hakarak foka ba buat tolu, mak prestasaun servisu mais bazika, hanesan fasilidade saude besikliu ba povu, bee-moos, sala eskola Infantil no estrada rural,” nia dehan.

Tinan 2024, konstrui ona estrada rural kapas tebes iha Malelat, maske seidauk hotu no presiza kontinua to merkadu. Komunidade mos preokupa ho Estrada namdoras iha tempu udan, lori risku ba movimentu transporte. “ Nee tenki tau importansia iha rehabilitasaun, nune’e komunidade hala’o movimentu ba negosiante iha merkadu ho seguru,” nia esplika.
Ba future, RAEOA presiza nafatin prezensa PNDS atu prepara povu nia kondisaun no prepara mos ba dezentralizasaun ba Oe-cusse. “ Ita hakarak aproveita PNDS, atu bele adisiona nesensidade dezenvolvimento infraestrutura rural ho kualidade, hodi halo povu sente no hatudu duni integridade oraganizasaun komunitaria ne’ebé di’ak husi programa ida – ne’e, “nia dehan.
Prezidenti Autoridade husu ba komunidade sira, atu hamutuk ho Governu ba planu reordenamento teritoriu, liuliu ba zona Pasabe, nu’udar futuru subzona potensial ekonomia espesial ba zona agro turistika. Tanba Pasabe altura iha metru 9,000 husi tasi, potensial tebes ba agrikultura no agro turistika,” nia esplika.
Jose Markes, Xefe Suku Malelat informa, komunidade suku Malelat aparesia no sente kontente ho programa PNDS ne’ebe halo ona mudansa, liuhusi harii uma martenidade. “ Uluk kedas sedauk oferese Uma Martenidade, komunidade senti todan terus, liuliu Inan-feto sira bainhira at tur ahi. Agora ami konteten tanba PNDS ajuda ona ami,” nia dehan.
Kona-ba Estrada, nia dehan, hela de’it bairu rua mak sedauk senti estrada di’ak. “ Ami mos presiza tebes PNDS atu tulun ami – nia Kapela. Espera katak, ha’u-nia suku ne’ebe ijoladu dok teb-tebes husi kapital rejional, ne’ebe hetan tulun nafatin husi PNDS,” nia dehan tan
Suku ne’e mos presiza atu Governu harii moru haleu edifisiu suku no Sentru Saude no moru haleu eskola Ensinu Baziku. (*)


