0Reportangen: Osterlia Muni/ Ana Da Silva
OE-CUSSE (Lifaupress): Ema ho defisiensia na’in 20 partisipa formasaun durante fulan rua, hodi hatene lee no hakerek. Nune’e bainhira iha ona abilidade maximu, bele hetan asesu ba edukasaun ne’ebe di’ak.
Reprezenta Prezidenti Autoridade RAEOA, atual Xefe Gabinete PA RAEOA, Joao Bano Suni hateten ida-ne’e bainhira ko’alia iha formasaun ne’ebe realiza iha eskola Infantil Oetulu, Oecusse, Sesta -Feira,(14/11/2025).
“ Ita apresia tebes, luta ne’ebe mak sira ne’ebe maluk sira halo. Ema lubuk da ne’ebe iha isin kompletu, saudavel no forsa, maibe la halo serbisu. Maibe maluk sira ne’ebe mak ho defisiensia matan, presiza tebes tulun,” nia dehan.
Nia hatutan, maluk sira defisiensia matan labele hare mondu nia furak maibe sira iha kakutak diak, bele oferese ba estadu no povu ida – ne’e. “ Formasaun sira ne’e faz parte importante ba ita-nia rai no ba ita-nia povu,” Bano reafirma tan.
Autoridade REAO, mos sei koopera ho Ministeriu Solidariedade Sosial, atu peskiza detallu ba asuntu sosiais hodi hetan dadus adekuadu kona-ba problema sosiais, inklui problema ne’ebe ema ho defisiensia sira hasoru, inklui problema matan.
Kona-ba fatin ba organizasaun defisiensia, Bano informa, reprezentante husi grupu defisiensia hasoru ona autoridade atu husu espasu id aba sira-nia sentru atividade no husu mos atu hetan asesu ba fundus.
“Ha’u husu ba Inan – aman sira no ita-nia alin sira, labele baruk atu hola parte ba programa formasaun nee. Tanba iha mondu ne’e, ema ho defisiensia matan mos bele sai prezidenti. Iha ema difisiensia matan, hetan ona asesu Universidade Nasional Timor Loro- sa’e (UNTL),” nia hateten.
Nune’e, maluk defisiensia sira labele sente moe ka ta’uk no hili hela de’it iha uma. Ina-aman sira no familia tenki fanu espiriru bao an ka familia defisiensia sira, atu iha biban hakbesik ba fatin aprendizajen sira. Tanba edukasaun mak futuru di’ak ba ema hotu nia moris, liuhusi kontribuisaun iha prosesu dezenvolvimentu setor oioin” nia dehan tan.
Entretantu, Diretor Ezekutivu ADMT, Grabiel Ponciano de Sousa hateten, formasaun ne’e nudar parte atividade ida ne’ebe programadu ba RAEOA, hodi apoia ema ho difisenti matan asesu ba edukasaun, liuliu hatene hakerek no lee. “ Ne’e seidauk maximu atu asesu ba edukasaun ne’ebe di’ak,” nia dehan tan.
Hafoin formasaun ne’ebe sei akompanha husi formador na’in rua, sei kontinua observa sira – nia mentalidade no kapasidade utiliza ekipamentu dijitalizasaun hodi lee, mak foin transforma sira ba edukasaun formal.
Tuir planu, iha tinan ne’e nia rohan sei rejista ema ho defisiensia na’in 10 ba Universidade, hodi hahu prosesu aprendizajen iha tinan 2026. Alemde ne’e, sei identifika mos ema ne’ebe hakarak kontinua na Ensinu Sekundaria ka Ensinu rekorente.
Kona-ba fatin, nia dehan seidauk hetan. Maibe kontinua fo fiar ba Autoridade RAEOA atu identifika fatin ruma ba asosiasaun ne’e hodi sai sentru atividade . “ ADMT mos seidauk verifika dadus loloos, tamba sei iha prosesu. Maibe dadus provizoramente total ema defisiensia matan kuaze ema rihun ida, hahu husi 2011 to agora. Maibe, nee dadus husi sira ne’ebe ativu. Sira ne’ebe la ativu, la konta,” nia hateten. (*)
